Bestie czy ofiary? W rozmowie z Ludwikiem Lunarem, autorem powieści "Za nasze grzechy", poruszamy temat przeszłości, która w nieunikniony sposób wpływa na dzisiejsze zachowania, w tym nawet na popełnianie brutalnych zbrodni. Zastanawiamy się, czy da się usprawiedliwić okrucieństwo traumatycznymi doświadczeniami z dzieciństwa i młodości. Rozważamy, jak działa umysł seryjnego mordercy i gdzie przebiega granica oddzielająca szaleństwo od normy. Poruszamy wreszcie niełatwą kwestię, jak powinno reagować społeczeństwo w obliczu zorganizowanej przemocy.
Bestie wychowane przez traumy
Ludwik Lunar, autor powieści "Za nasze grzechy", porusza w swojej twórczości temat wpływu przeszłości na kształtowanie osobowości, w tym skłonności do popełniania okrutnych zbrodni. Zauważa, że człowiek jest w pewnym sensie automatem, którego zachowania są zaprogramowane przez doświadczenia z dzieciństwa i młodości.
Traumatyczne przeżycia mogą skutkować tym, że zadawanie bólu stanie się naturalną reakcją na pewne bodźce. Nie usprawiedliwia to co prawda morderców, ale pozwala zrozumieć mechanizmy kształtujące ich psychikę. Dlatego, zdaniem pisarza, psychiatrzy powinni dokładnie zbadać przeszłość sprawców okrutnych zbrodni. Pozwoli to oddzielić tych, którzy z premedytacją sięgają po zło, od osób będących ofiarami własnej traumy.
Empatia pozwala zrozumieć innych
Lunar przyznaje, że konstruując postać seryjnego mordercy, stara się wczuć w jego psychikę, choć nie identyfikuje się z nim. Umiejętność empatii pomaga mu jednak przewidzieć, jakie kroki może podjąć bohater opętany chorą ideą. Pisarz skupia się jednak przede wszystkim na reakcjach innych postaci: śledczych, dziennikarzy i zwykłych ludzi.
Zaznacza, że prawdziwi mordercy działają zwykle w sposób dużo bardziej prymitywny i okrutny niż ich powieściowe odpowiedniki. Literatura musi bowiem dodać złu głębi, by stało się interesujące dla czytelników. Tymczasem w rzeczywistości najstraszniejsze są morderstwa popełnione z błahych powodów i bez żadnego "wyższego celu".
Zimna krew i rozpoznanie motywów
Bohaterem powieści Ludwika Lunara jest Emil Grab, prokurator ścigający seryjnego mordercę. Jego zawód wymaga dystansu do okrucieństwa i zimnej krwi, by sam nie stać się oprawcą. Kontakt ze złem zostawia jednak piętno także na osobach reprezentujących wymiar sprawiedliwości.
Prokurator musi podejmować decyzje balansujące na granicy prawa i moralności. Od jego wyborów zależy nie tylko los przestępców, ale czasem także osób niewinnych. Dlatego, zdaniem Lunara, trzeba mieć dużą odwagę, by w tym zawodzie zachować wrażliwość i nie dać się ponieść chęci osobistej zemsty.
Aby wymierzyć sprawiedliwą karę, prokurator powinien jak najlepiej poznać motywy działania sprawcy. Czasem okazuje się bowiem, że pozornie irracjonalna przemoc ma swoje źródło w traumatycznych doświadczeniach z przeszłości. Pozwala to oddzielić tych przestępców, którzy są jednocześnie ofiarami, od bezwzględnych i wyrachowanych morderców.
Czytaj więcej: Odkryj na nowo te kultowe polskie musicale
Społeczeństwo zareagowało zaangażowaniem
Morderca z książki Lunara nie zadowala się sianiem samego strachu. Poprzez spektakularne zbrodnie angażuje opinie publiczną i zmusza do dyskusji na niewygodne tematy. Uwypukla zagrożenia niesione przez postęp cywilizacyjny i wygodne życie, każe zastanowić się nad odpowiedzialnością społeczną.
Niezależnie od jego intencji, przestępca staje się zwierciadłem, w którym przegląda się całe społeczeństwo. Pobudza do zadawania pytań o granice moralności i sens podejmowanych działań. Tym samym pokazuje, jak łatwo obojętni dotąd ludzie angażują się w dyskusję, gdy pojawia się silny bodziec w postaci spektakularnej zbrodni.
Rzeczywiście, stworzyłem postać zbrodniarza, który postanawia oddziaływać na społeczeństwo nie tylko strachem, ale także czymś, co okazuje się jeszcze bardziej okrutne: zaangażowaniem - mówi Ludwik Lunar.
Zmiana wartości i norm społecznych zachodzi często pod wpływem szoku i silnych emocji. Zbrodnicze działania bohatera powieści uruchamiają lawinę dyskusji na tematy bagatelizowane wcześniej przez większość. Tym samym morderca osiąga swój zamierzony cel.
Literatura zmaga się ze złem
Zdaniem Ludwika Lunara, literatura powinna odpowiadać na potrzeby czytelników - zarówno tych poszukujących rozrywki, jak i tych spragnionych głębszych przemyśleń. Ważne jest jednak, by gatunki takie jak thriller czy kryminał równoważyły przedstawiane zło niebanalną myślą skłaniającą do refleksji.
Autorzy wykorzystujący motywy przemocy muszą mieć świadomość swojej społecznej odpowiedzialności. Powinni zatem pokazywać także drugą stronę medalu i zachęcać do zadawania trudnych pytań o kondycję człowieka. W przeciwnym razie ich twórczość będzie jedynie cyniczną grą na emocjach odbiorców.
- Literatura, zdaniem pisarza, powinna angażować i prowokować do myślenia, a nie tylko bawić.
- Przedstawiając zło, trzeba pokazać także dobro, by zachować równowagę.
Dzięki takiemu zabiegowi wykorzystanie motywów przemocy w literaturze zyskuje głębsze uzasadnienie. Książka przestaje być jedynie cyniczną eksploatacją ludzkich instynktów, a staje się próbą zmagania ze złem i lepszego zrozumienia człowieka.
Szaleństwo jako odstępstwo od normy
Czy da się zrozumieć i ocenić postępowanie seryjnych morderców? Według Lunara nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza gdy kierujemy się emocjami. Musimy pamiętać, że szaleństwo to przede wszystkim odejście od uznanych norm społecznych.
Mordercy są po prostu źli i z tego względu można ich uznać za szaleńców. Jednocześnie ludzka psychika jest na tyle skomplikowana, że zbytnie uproszczenia bywają krzywdzące. Nie sposób bowiem oderwać działań człowieka od wpływu czynników takich jak geny, wychowanie czy traumatyczne przeżycia.
| Norma społeczna | Zachowanie mordercy |
| Szacunek dla życia ludzkiego | Le kceważenie ludzkiego życia |
| Wrażliwość na cierpienie | Okrucieństwo i brak empatii |
Dlatego, zdaniem pisarza, kluczowe jest oddzielenie tych przestępców, którzy w wyniku traumy sami stali się ofiarami, od bezwzględnych i świadomych swoich czynów morderców. O ile jednak zrozumienie mechanizmów jest ważne, o tyle nie zmienia to konieczności izolowania niebezpiecznych jednostek od reszty społeczeństwa.
Morderca, który stawia nieoczywiste pytania
Kreując postać seryjnego mordercy, Ludwik Lunar sięgnął po rozwiązanie niebanalne. Otóż przestępca z kart powieści nie poprzestaje na sianiu postrachu, ale angażuje opinię publiczną, zmuszając ją do dyskusji.
Tym samym zaczyna pełnić funkcję swoistego zwierciadła, ujawniającego mało chlubną prawdę o społeczeństwie. Pokazuje, jak łatwo można wpłynąć na ludzi i skłonić do refleksji nad sprawami zwykle lekceważonymi. Dla Lunara najciekawsze są właśnie takie niejednoznaczne sytuacje, które zachęcają do zadawania trudnych pytań.
Dlatego zbrodniarz z powieści przypomina, że życie rzadko daje się sprowadzić do prostego podziału na czarne i białe. Prawda często kryje się gdzieś pomiędzy, w strefie szarości, do której dostęp mają tylko ci, którzy potrafią dostrzec kontekst i zrozumieć cudze motywacje. Dopiero wówczas możliwe jest wymierzenie sprawiedliwej kary.
Podsumowanie
W artykule omówiono kwestię wpływu traumatycznych doświadczeń z przeszłości na kształtowanie się skłonności do popełniania okrutnych zbrodni. Przytoczono pogląd Ludwika Lunara, że przemoc może być swoistym "zaprogramowanym" zachowaniem będącym konsekwencją urazów psychicznych.
Poruszono problem obiektywnego osądzania morderców, zwłaszcza gdy kierujemy się emocjami. Zwrócono uwagę, że choć ich czyny są złe, to geneza bywa złożona. Stąd ważna rola biegłych psychiatrów. Omówiono mechanizmy wpływające na kształtowanie się osobowości przestępców.
Poddano analizie interesujący zabieg pisarski Lunara, czyli stworzenie postaci mordercy angażującego opinię publiczną i zmuszającego do dyskusji. Ma on swego rodzaju funkcję zwierciadła społeczeństwa. Tym samym autor pokazuje, jak łatwo można wpłynąć na ludzi.
Podkreślono wagę dostrzegania szarości i złożoności ludzkich zachowań. Według Lunara, dopiero zrozumienie kontekstu i motywacji pozwala na wymierzenie sprawiedliwej kary. Artykuł stanowi zachętę do refleksji nad tymi niełatwymi zagadnieniami.
Tagi
Udostępnij
